Dlaczego musimy chronić bioróżnorodność obszarów wiejskich?

img

Różnorodność biologiczna jest największym dziedzictwem biologicznym i kulturowym świata, a dobrobyt każdej populacji ludzkiej na całym świecie jest całkowicie i bezpośrednio zależny od usług ekosystemowych.

Zagrożenia dla bioróżnorodności

Ekosystemy stanowią podstawę życia i wszelkiej działalności człowieka. Czerpiemy niezliczone korzyści ze środowiska przyrodniczego, określane mianem usług (świadczeń) ekosystemowych. Wiele z nich jest niezbędnych do przetrwania ludzkości (regulacja klimatu, oczyszczanie powietrza, oczyszczanie wody, zapylanie), inne, z grupy kulturowych, podnoszą jakość życia. Wśród tych świadczeń znaczącą rolę odgrywa bioróżnorodność, która na obszarach wiejskich pełni wielorakie funkcje: rolnicze (produkcyjne), ekologiczne i społeczne. Utrzymanie bioróżnorodności jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów rolniczych.

Różnorodność biologiczna jest zagrożona, o czym mówiono podczas szczytu w Rio de Janeiro
w 1992 r., ale także 20 lat później, w 2012 r. w Paryżu (konwencja Rio +20). Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r. (EU Biodiversity Strategy 2020) zwraca uwagę na konieczność zintensyfikowania działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. Cel 3, spośród 6 celów szczegółowych, zakłada zwiększenie wkładu rolnictwa i leśnictwa w utrzymanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej.

Najważniejszymi czynnikami niekorzystnie oddziałującymi na bioróżnorodność są: rozwój infrastruktury, zmiana klimatu oraz rolnictwo. Do utraty różnorodności biologicznej przyczyniają się czynniki społeczne i kulturowe, bezpośrednio lub pośrednio wpływając na branżę rolniczą.

Rolnictwo może w dwojaki sposób oddziaływać na bioróżnorodność: intensywne rolnictwo, w związku ze stosowaniem dużych dawek syntetycznych nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin oraz upraszczaniem krajobrazu, zagraża bioróżnorodności flory i fauny oraz może powodować zanieczyszczenie gleb i wód. Polityka rolna, której celem była wysokowydajna produkcja rolna, bez względu na rzeczywiste koszty, doprowadziła do nadprodukcji żywności, często niższej jakości.
Z drugiej strony, nadmierna ekstensyfikacja i porzucanie gospodarowania na polach i użytkach zielonych może być przyczyną sukcesji i utraty bioróżnorodności. Efektem intensyfikacji rolnictwa jest m.in. zmniejszenie różnorodności gatunkowej flory segetalnej w uprawach zbóż i homogenizacja flory oraz drastyczny spadek populacji ptaków związanych z terenami rolniczymi i zmiany w populacjach ptaków związanych z terenami leśnymi.

Jeśli będziemy utrzymywać status quo, do 2050 roku 11% terenów naturalnych istniejących w 2000 roku może zniknąć, 40% użytków rolnych obecnie ekstensywnie użytkowanych może zostać przekształconych w tereny intensywnie użytkowane (WE, „Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności, 2008).

Obecnie rolnictwo konwencjonalne prowadzi do intensyfikacji produkcji rolnej, wpływającej ujemnie na stan różnorodności biologicznej, zaś rolnictwo zrównoważone wpływa na nie dodatnio. W celu zachowania różnorodności biologicznej obszarów wiejskich, w tym liczebności awifauny, utrzymywaniu heterogeniczności krajobrazu musi towarzyszyć ekstensyfikacja rolnictwa.

Dlatego ważnym przesłaniem w ramach edukacji ekologicznej jest uświadomienie w społeczeństwie, że celem rolnictwa jest wytwarzanie płodów rolnych, ale też ochrona zasobów środowiska, w tym różnorodności biologicznej.

 

Wartość bioróżnorodności dla rolnictwa

Rolnictwo potrzebuje bioróżnorodności.  Utrzymanie bioróżnorodności jest niezbędne
do podtrzymania funkcji i procesów ekologicznych, które zapewniają żyzność gleby i produktywność ekosystemów rolniczych.

Najważniejsze świadczenie ekosystemowe bioróżnorodności związane jest z występowaniem zapylaczy. Aż 75% najważniejszych upraw na świecie oraz 35% produkowanej żywności zależy
od obecności organizmów zapylających. Dzięki utrzymaniu dużej liczebności pszczół i innych zapylaczy w krajobrazie, rolnik może uzyskać wyższe plony upraw.

Duża różnorodność biologiczna sprzyja utrzymaniu stabilności i trwałości ekosystemów, czyni je odporniejszymi na stresy abiotyczne i biotyczne. Zabezpiecza nas przed klęską nieurodzaju, atakiem szkodników, chorobami roślin czy epidemiami wśród zwierząt gospodarskich. To rolnicza różnorodność biologiczna daje gwarancję przeżycia ludzi w najróżniejszych warunkach klimatycznych, geograficznych, środowiskowych i kulturowych.

Duże znaczenie w ochronie bioróżnorodności ma obecność w gospodarstwie tzw. infrastruktur
i obszarów proekologicznych (zakrzaczenia, zadrzewienia, miedze, oczka wodne itp.). Siedliska te stanowią miejsca bytowania, schronienia oraz pokarmu dla organizmów pożytecznych. Dzięki
ich utrzymywaniu rolnik może w pośredni sposób ograniczyć lub wyeliminować zużycie pestycydów. Obszary proekologiczne są też jednym z instrumentów „zazieleniania”.

Dzięki utrzymywaniu dużej bioróżnorodności rolnik może uzyskiwać wyższe i bardziej stabilne plony, o wyższej jakości oraz ograniczyć lub wyeliminować zużycie pestycydów. Oprócz poprawy plonowania roślin, utrzymywanie dużej bioróżnorodności w gospodarstwie może przynosić rolnikowi także korzyści finansowe w postaci dopłat z działania „Rolnictwo ekologiczne” i „Program rolno-środowiskowo-klimatyczny” w ramach PROW 2014-2020.

W związku z tym, istnieje potrzeba promocji systemów gospodarowania przyjaznych dla środowiska, respektujących zasady zrównoważonego rozwoju. Do takich ekstensywnych systemów gospodarowania należy m.in. rolnictwo ekologiczne.

 

Społeczne uwarunkowania ochrony różnorodności biologicznej na wsi

Jakkolwiek rolnictwo jest wymienione wśród najistotniejszych czynników wpływających niekorzystnie na różnorodność biologiczną obszarów wiejskich, należy również wziąć pod uwagę zmiany kulturowe i społeczne, które oddziaływają na przyrodę obszarów wiejskich, takie jak:

  • przyrost ludności i rosnące spożycie na głowę,
  • błędy w zarządzaniu i nieuznawanie w ramach tradycyjnej ekonomii wartości gospodarczej naturalnego kapitału i usług ekosystemowych,
  • zmiany wzorców zachowań, w tym coraz większy konsumpcjonizm,

oraz inne czynniki związane z rozwojem cywilizacyjnym i zmianami demograficznymi.

Zmiany społeczne mogą mieć wpływ na wzmacnianie efektu utraty bioróżnorodności na terenach rolniczych i obszarach wiejskich. Wraz z intensyfikacją rolnictwa i dodatnią migracją z miast, zanikają wiejskie zwyczaje związane z utrzymaniem i ochroną bioróżnorodności. Odchodzi się od tradycyjnych gospodarstw wiejskich z przyjazną przyrodzie infrastrukturą. Coraz rzadziej widuje się ogródki wiejskie z uprawą współrzędną i kwietne przypłocia, nasadzenia na miedzach i tradycyjne odmiany
w sadach. Zanikają tradycje związane z bukietami na święta kościelne czy też zwyczaje oraz wiedza
o nazwach i zastosowaniu większości roślin. Wraz z supermarketami w niedużych miejscowościach pojawiają się nowe wzory konsumpcyjne.

A przecież różnorodność biologiczna warunkuje dobrostan każdego mieszkańca wsi – poza zagadnieniami związanymi z produkcją żywności, otaczająca nas przyroda to zbiór informacji
i wskazówek dotyczących dbania o własne zdrowie i zdrowie wszystkich członków rodziny, możliwość atrakcyjnego spędzania wolnego czasu i uzupełniania domowego budżetu dzięki darom przyrody.

Kolejnym ważnym aspektem zaangażowania mieszkańców wsi w zagadnienia różnorodności biologicznej jest wzmocnienie więzi międzypokoleniowych. To doskonała możliwość spędzania  czasu z dziećmi i wnukami, wspólna zabawa i nauka prowadzące do rozwijania fascynacji przyrodą
i kształtowanie nawyków na cale życie. To także możliwość przekazywania miejscowych tradycji
i zwyczajów związanych z podejściem do przyrody i korzystaniem z jej darów.

Dlatego razem chrońmy największy skarb polskiej wsi – bogactwo jej przyrody!

 

Rekomendujemy

Baza Wiedzy