Jabłonie nie są drzewami długowiecznymi. W sadach starego typu rosną co prawda przeważnie 60-70 lat, ale nie odnawiane dziczeją i rodzą coraz mniej owoców. W nowoczesnych sadach drzewa wycina się po ok. 10-20 latach, a na ich miejsce sadzi nowe odmiany. Stare gatunki odchodzą w zapomnienie, bo już od dawna nie są rozmnażane. Coraz mniej jest więc Malinówek, Papierówek, Landzberskich, Starkingów, Boikenów, Koszteli czy Kronselskich i wielu innych, których smaki doskonale pamiętamy i bardzo cenimy. Dlaczego tak się dzieje?

Stare odmiany są fantastyczne w smaku i odporne na mrozy, ale nie są tak plenne i nie przechowują się tak dobrze i długo, jak nowe odmiany. Sadownicy postawili więc na te gatunki, które corocznie owocują i przynoszą im większe zyski. Poza tym większość starych odmian łatwo się odgniata, a ich owoce nie są tak piękne i błyszczące, jak tych nowych. A przecież takie najchętniej kupujemy, czyż nie? Dlatego nie dziwmy się, że wszystkie mniej doskonałe i mniej urodziwe jabłka zniknęły ze sklepów i powoli znikają też z targowisk.

Ocalić stare gatunki

Jednak może właśnie dlatego stare odmiany jabłoni, które mają wyjątkowo smaczne owoce, dodatkowo są bardzo odporne na choroby (zwłaszcza na parcha i mączniaka) oraz na mróz są coraz popularniejsze w przydomowych ogrodach. W dodatku wracają do łask drzewa dużych rozmiarów, takie jak kiedyś rosły w zagrodach wiejskich. Odmiany karłowate nie sprawdziły się, bo były mniej odporne na choroby.

Coraz więcej wagi przywiązuje się także do ratowania starych odmian drzew owocowych. Działają nawet organizacje tym się zajmujące. Pierwszy taki projekt ruszył w 1995 roku na obszarze Parku Krajobrazowego Dolnej Wisły. Została założona kolekcja starych odmian jabłoni w Chrystkowie. Kolekcje starych odmian jabłoni dostępne są także m.in. w Arboretum w Bolestraszycach pod Przemyślem, w Ogrodzie Botanicznym PAN w Warszawie, a także w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach.

Wiele szkółek rozmnaża i oferuje drzewka jabłoni zapomnianych odmian, doskonale nadających się do uprawy amatorskiej. Warto pamiętać, że nasi dziadkowie prawie nie stosowali ochrony chemicznej, a ich drzewa rosły i wydawały zdrowe owoce. My także możemy hodować je bez chemii, bo są naturalnie odporne na choroby i szkodniki.

Co posadzić w ogrodzie?

Oto przegląd tylko najbardziej znanych starych odmian jabłoni:

• Ananas bierżenicki

  - odmiana znaleziona w Berżenikach na Wileńszczyźnie. Owoce są duże, ich skórka ma kolor zielonkawożółty z delikatnym różowym rumieńcem. Owoce osiągają dojrzałość w pierwszej połowie sierpnia i można je przechowywać do września. Owoce typowo deserowe. Drzewa są wytrzymałe na mróz i mało podatne na choroby.

• Antonówka

  - stara odmiana rosyjska. Jabłka średniej wielkości. Skórka jest początkowo zielona, potem słomka, czasem ze słabym rumieńcem różowoczerwonym. Owoce są soczyste, o kwaskowatym smaku i landrynkowym zapachu, doskonałe na przetwory. Drzewo owocuje obficie, co drugi rok. Dojrzałość osiąga na początku września. Nie nadaje się do długiego przechowywania, w chłodni do listopada.

• Boiken

  - odmiana pochodząca z Niemiec. Owoce średniej wielkości. Skórka zielono-żółta, pokryta czerwonym rumieńcem, z białymi plamkami. Miąższ kwaskowaty, średnio smaczny. Idealne do przetworów, surówek i wypieków. Owoce osiągają dojrzałość w drugiej połowie października, ale można je przechowywać nawet do maja. Drzewa średniego wzrostu, plonują obficie, zwykle co dwa lata. Są średnio wytrzymałe na mróz i umiarkowanie podatne na parcha i mączniaka.

• Cesarz Wilhelm

  – odmiana niemiecka. Owoce o grubej, zielonożółtej skórce, z silnym czerwonym rumieńcem. Miąższ winno - słodki, o korzennym aromacie. Owoce osiągają dojrzałość na początku października i mogą być przechowywane do stycznia. Owoc deserowy i na przetwory. Średnio odporne na mróz.

• Grafsztynek

  - odmiana pochodzi z regionu Schleswig-Holstein i Danii. Owoce średniej wielkości. Skórka woskowożółta z karminowymi cętkami i paskami tworzącymi rumieniec. Miąższ bardzo soczysty, aromatyczny, typowo deserowy. Owoce osiągają dojrzałość w pierwszej dekadzie września. Odmiana wrażliwa na mróz i odporna na parch jabłoni.

• Jakubek (Jakub Lebel)

  – odmiana francuska. Owoce duże, o cienkiej, zielonkawożółtej skórce i niewielkim, pomarańczowym rumieńcu. Miąższ soczysty, kwaskowato-słodki i smaczny. Owoce osiągają dojrzałość na początku i można przechowywać je do stycznia. Starsze drzewa odporne na mróz. Odmiana odporna na parcha jabłoni.

• Koksa Pomarańczowa

  – stara angielska odmiana deserowa. Wyjątkowo smaczna. Owoce są małe lub średniej wielkości, skórka dość gruba, zielonożółta, pokryta pomarańczowym rumieńcem, z karminowoczerwonymi smugami i paskami. Miąższ soczysty, aromatyczny, lekko kwaskowaty, słodki. Owoce osiągają dojrzałość pod koniec września. Odmiana wytrzymała na mróz.

• Kosztela

  - polska odmiana pochodząca prawdopodobnie z XVII w. Rodzi średniej wielkości owoce o zielonej lub słomkowozielonej, skórce z niewielkim, żółtawym, rumieńcem. Miąższ owoców soczysty i bardzo słodki. Owoce dojrzewają w drugiej lub trzeciej dekadzie września i można je przechowywać do końca stycznia. Drzewa są wytrzymałe na mróz i mało podatne na choroby. Rzadko atakowane przez szkodniki.

• Kronselska

  – odmiana francuska. Ma duże lub średniej wielkości owoce. Skórka jest zielonkawożółta z niewielkim, delikatnym, różowawym rumieńcem. Miąższ kwaskowato-słodki, aromatyczny i smaczny. Owoce osiągają dojrzałość na początku września. Muszą być zrywane ostrożnie, gdyż łatwo się odgniatają. Odmiana plonuje obficie, co drugi rok. Odmiana jest wytrzymała na mróz. Podatna na parcha jabłoni i mączniaka.

• Książę Albrecht Pruski

  – odmiana niemiecka.  Owoce średniej wielkości i duże. Skórka zielonożółta z intensywnie czerwonym prążkowanym rumieńcem. Miąższ soczysty, kwaskowaty, smaczny. Owoce osiągają dojrzałość w połowie października. Owoc deserowy, dobry też na przetwory. Drzewa wydają obfite plony, co drugi rok. Odmiana odporna na parch jabłoni, mączniaka i mróz.

• Landsberska

  - odmiana wyhodowana w Gorzowie Wielkopolskim w połowie XIX w. Owoce duże lub średnie, Skórka zielonkawożółta z niewielkim, jasnym rumieńcem. Miąższ chrupki, bardzo soczysty, kwaskowato-słodki, lekko aromatyczny i bardzo smaczny. Owoce osiągają dojrzałość w końcu września i mogą być przechowywane do stycznia. Odmiana deserowa, ale nadaje się na przetwory. Niezbyt wytrzymała na mróz i podatna na parcha.

• Malinówka (Malinowa Oberlandzka)

  – odmiana najprawdopodobniej pochodzi z Holandii. Owoce średniej wielkości lub duże, wyraźnie żebrowane przy kielichu. Skórka żółto-zielona, w całości pokryta intensywnym, czerwono-bordowym rumieńcem. Miąższ owoców z różowym zabarwieniem pod skórką, kwaskowato-słodki, o silnym aromacie, mocno wyczuwalnym, malinowym posmaku. Owoce typowo deserowe. Dojrzałość osiągają w drugiej połowie września i mogą być przechowywane do stycznia. Drzewa wydają obfite plony, co drugi rok. Drzewa przeciętnie odporne na mróz, odporne na choroby.

• Papierówka

  - odmiana pochodząca z krajów nadbałtyckich. Owoce średniej wielkości, o żółtej lub białawożółtej skórce. Miąższ kruchy, soczysty, słodko-kwaskowaty, smaczny. Owoce osiągają dojrzałość pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Mogą być wykorzystane do bezpośredniego spożycia i na kompoty. Drzewa plonują obficie, ale przemiennie. Są bardzo wytrzymałe na mróz i odporne na choroby.

• Reneta Złota

  – odmiana angielska z XVII w. Owoce duże lub średniej wielkości. Skórka złotożółta, w znacznej części pokryta pomarańczowoczerwonym rumieńcem. Miąższ średnio soczysty, kwaskowaty, smaczny. Owoce osiągają dojrzałość w drugiej połowie września i można je przechować do końca grudnia. Mogą być wykorzystane do bezpośredniego spożycia i na przetwory. Drzewa plonują obficie, przemiennie. Wymagają dobrych gleb. Mało odporne na mróz, za to wytrzymałe na choroby.

• Reneta Szara

  - bardzo stara odmiana francuska. Owoce duże. Skórka zielona, ordzawiona lub z rumieńcem. Miąższ średnio soczysty, kwaskowaty. Idealny do suszenia, na szarlotkę, placki, do surówek i sałatek. Drzewa owocują obficie co drugi rok. Owoce osiągają dojrzałość pod koniec września lub początek października, można je przechowywać do lutego.

• Starking

  - odmiana pochodzi ze Stanów Zjednoczonych i jest mutantem Red Delicious znalezionym w 1881 w USA na terenie szkółki przedsiębiorstwa Stark Bros. Owoc ma kształt stożka, z wyraźnym żebrowaniem, średniej wielkości. O wybitnych deserowych walorach smakowych – miąższ słodki, chrupiący, aromatyczny i soczysty. Skórka gruba, pokryta w całości ciemnokarminowym rumieńcem. Drzewo owocuje umiarkowanie, corocznie. Owoce osiągają dojrzałość w połowie października, mogą być przechowywane do maja, ale najsmaczniejsze są w styczniu. Odmiana bardzo odporna na mróz, średnio odporna na choroby.